DI MALPE-SHTEYNER
Keyko Rivke Higano (Tokyo)


Ven ikh hob zikh dervust, az undzer lerer yankl halpern halt a yidish-klas in tokyo, iz mir ayngefaln a gedank: azoy vi ikh hob zikh shoyn gelernt hebreish tsvey yor, efsher zol ikh zikh lernen a bisl yidish oykh?

Laykhter gezogt vi geton -- "a bisl" iz poshet nit geven genug mikh tsu bafridikn. Vos mer ikh hob gelernt, alts mer hob ikh gevolt vayter lernen, vayl lernen yidish git mir a groyse hanoe, spetsyel nokh mayn bateylikn zikh in der yidish-vokh tsvey mol (hayyor un mit tsvey yor tsurik).

Nu (ir zet, ikh shrayb shoyn vi a "yidene"!), haynt vil ikh aykh dertseyln a mayse vegn a nayem held vos iz aroysgetrotn af der yapanisher bine -- a por 21-yorike komikers vos heysn "saruganseki" oyf yapanish, taytsh "malpe-shteyner".

Komikers zaynen zey take yo, ober zeyer populerkeyt iz nit tsulib zeyere komishe vitsn. Khotsh der nomen "malpe-shteyner" iz geven ingantsn umbakant in yapan, nokh dem vi zey zaynen oyfgetrotn in der televizye-program "dos elektrishe yingl", iz zeyer nomen plutsling gevorn bakant iber der leng un breyt fun land.

In der program heyst men di bokherim durkhforn durkh azye un eyrope als "trempistn" -- fun hong-kong biz london in zeks khadoshim tsayt, mit bloyz 100,000 yen (an erekh 900 dolar) in der keshene! Zey zaynen gevorn azoy populer az di "malpe-shteyner-rayze" iz transmitirt gevorn in der televizye-program "dos elektrishe yingl" yede vokh.

Khotsh di malpe-shteyner zaynen keyn mol nit aroysgegangen fun yapan un hobn koym gekent an english vort, hot der direktor fun der program zey oysgeklibn tsu makhn aza rayze vayl loyt zayn meynung veln di yapanishe tsukukers shtark hanoe hobn tsu zen vosere tsores di bokherim lebn iber. Punkt vi der direktor hot dervart, azoy iz take geshen -- di yunge-layt hobn durkhgelebt tsores on a shier.

Eyn tog, in vyetnam, zaynen zey arayngegangen in a restoran tsuzamen mit eynem a parshoyn vos hot zey gegebn a tremp in zayn oyto. Di khevre hobn gefresn vi beheymes un getrunken vi fish, meynendik az der "baron" vet shoyn optsoln dem kheshbn. Un vos meynt ir iz geshen? Nokh dem esn hot der parshoyn zey poshet derlangt dem kheshbn mit a zisn shmeykhl afn ponim.

Nu, vi git men zikh epes an eytse? Hobn zey shoyn nit gehat keyn breyre un hobn gemuzt batsoln mit bitere trern in di oygn. In aza oyfn hobn zey tsepatert zeyer gelt bizn letstn groshn, un hobn gemuzt fastn dray mesles biz zey hobn gekent gefinen a shtikl arbet!

Ober dos iz nor geven der onheyb fun zeyere tsores. In frankraykh hobn di malpe-shteyner vider fargosn trern fun kharote. Zey hobn gekhapt a tremp mit tsvey yunge froyen, vos hobn zey farfirt in epes a shlekhtn bar arayn, a ponem fun unterveltniks, un di tsvey fraylins hobn gestrashet di bokherim un zey opgenart fun zeyer gelt. Azoy hobn di malpe-shteyner farloyrn alts vos zey hobn fardint in a bir-broyz in daytshland -- nu, ober dos iz shoyn an ander mayse...

Nokh a sibe far zeyer populerkeyt iz az zey hobn keseyder ongeton meshunedike malbushim. Khotsh in onheyb fun zeyer rayze hobn zey zikh ongeton vi "normale" yapaner, zaynen zeyere malbushim mit der tsayt gevorn vos mer modne. lemoshl, ven zey zaynen geforn durkh myanmar, hobn di farantvortlekhe fun der program zey tsugeshikt karate-malbushim mit shvartse pasn.

Efsher zayt ir kholile eyner fun di vos gleybn az ale yapaner kenen karate? Zeyer karate hot getoygt af kapores, vi me zogt bay yidn, ober vos tut men nit far a shtikl parnose? Nu, hobn zey zikh ongeton vi "kartate-maysters" un hobn durkhgefirt karate-forshtelungen af der gas kedey tsu fardinen a bisl gelt.

Ven di malpe-shteyner zaynen geforn durkh indye, hobn zey ongeton malbushim fun budistishe pristers. Zey hobn zikh farshtelt far pristers kedey ibertsunekhtikn un esn umzist. Nokh zeyere "karyeres" als karate-maysters un pristers zaynen zey gevorn a por letsonim un hobn ongeton pa\yats-malbushim, vos zey hobn bakumen ven zey hobn gearbet in epes a tsirk in pariz -- nu, ober dos iz shoyn an ander mayse...

Di tsukukers fun der program hobn shtark hanoe gehat fun di malpe-shteyner, punkt vi der direktor hot dervart. Ober epes vos der direktor hot nit dervart iz geshen. a sakh mentshn zaynen geven tif ongerirt ven zey hobn gezen vosere tsores di bokherim hobn ibergelebt in zeyer shverer rayze. Oft mol hobn zey gemuzt fastn tsvey-dray teg, un kimat yede nakht hobn zey genmuzt shlofn indroysn.

Ven di malpe-shteyner zaynen tsurikgekumen in yapan, hobn zey ingantsn nit gevust az zey zaynen gevorn azelkhe barimte heldn. Es iz geven a groyser shok far zey ven 30,000 mentshn zaynen tsunoyfgekumen in a beysbol-stadyon kedey tsu praven di groyse hatslokhe fun zeyer rayze.

A direktor fun der program hot bamerkt:

"Ikh bin geforn keyn indye zikh tsu bagegenen mit di malpe-shteyner. Ven ikh hob zey gefunen, hobn zey gehaltn a shild in hant mit di verter "mir zukhn arbet". Es iz mir geven a shok tsu zen vifl zey hobn zikh opgetsert bemeshekh fun der rayze fun dray khadoshim. Ikh hob gefilt az efsher bin ikh shuldik, az ikh hob zey opgeton an avle. Ober khotsh di bokherim hobn gehat a sakh tsores, hobn zey ingantsn nit gehat bedeye mevatl tsu zayn di rayze un zikh tsuriktsukern aheym. Farkert, ven mir hobn zikh gezegnt hobn zey oysgezen frish un shtark beshas zey hobn gekhapt a tremp mit a mase-oyto kdey tsu forn ver veys vuhin".

An alt yapanish shprikhvort zogt:

可愛い子には旅をさせよ
#"kava\i ko ni va tabi o sase\yo"#
"A gut kind darfn men shikn af a rayze".

Un vos iz der muser-haskl fun undzer mayse? Az dos yapanishe vertl iz take gerekht!